ხერთვისის ციხე

ხერთვისის ციხესიმაგრე  ჯავახეთში, სოფელ ხერთვისში, ისტორიულად მნიშვნელოვან მაგისტრალზე– ორი მდინარის ფარავნისა და მტკვრის შესართავთან, მაღალ  მთაზე მდებარეობს . ერთ–ერთი გადმოცემით  ალექსანდრე მაკედონელს ძვ. წ. IV საუკუნის 20-იან წლებში, აღმოსავლეთში ლაშქრობის დროს, საქართველოს სხვა ციხე-ქალაქებთან ერთად ხერთვისიც უნახავს  და მოსწონებია ადგილი. ციხე შედგება ციტადელისა და გალავნისაგან. ხერთვისის ციხე რამდენჯერმე გადაუკეთებიათ, დღემდე შემორჩენილია  შუა საუკუნეების სამშენებლო ფენაც.  ხერთვისის ციხე მიუდგომელი იყო, ამიტომ შემოსევების დროს მისი აღება საკმაოდ ძნელი იყო.  ციხე წყლით მარაგდებოდა ჩრდილო-დასავლეთით გაყვანილი გვირაბის საშუალებით. XVI საუკუნეში ხერთვისის ფეოდალური მფლობელები მონაცვლეობით იყვნენ:  ქამქამისძენი, ხერთვისარნი, ამატაკიანნი ან შალიკაშვილნი. 1578 წელს, არფაქსად იოთამის ძემ ჯავახეთის სხვა ციხესიმაგრეებთან ერთად ოსმალებს ხერთვისიც ჩააბარა.  რუსეთ-ოსმალეთის ომის (1828-1829) დროს, 1828 რუსეთის ჯარებმა გაათავისუფლეს. 2007 წლის  ხერთვისი  შეტანილია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის საცდელ სიაში.